Arkadiusz Kuśpit Kancelaria Radcy Prawnego

Wspominając o potrzebie walki z przemocą ekonomiczną w związku napisałem, że obecnie jedynie przy małżeństwie obowiązujące przepisy przewidują pewne możliwości działania. Zaliczyć możemy do nich m. in. obowiązek zaspokajania podstawowych potrzeb rodziny i przymusową rozdzielność majątkową między małżonkami.

W kodeksie rodzinnym i opiekuńczym (dalej: kodeks rodzinny) zostało podkreślone, że małżonkowie mają równe prawa i obowiązki w małżeństwie. Są obowiązani do wspólnego pożycia, do wzajemnej pomocy i wierności oraz do współdziałania dla dobra rodziny, którą przez swój związek założyli. Rozwinięciem tej zasady jest również obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny wyrażony w art. 27 kodeksu rodzinnego, zgodnie z którym: Oboje małżonkowie obowiązani są, każdy według swych sił oraz swych możliwości zarobkowych i majątkowych, przyczyniać się do zaspokajania potrzeb rodziny, którą przez swój związek założyli. Zadośćuczynienie temu obowiązkowi może polegać także, w całości lub w części, na osobistych staraniach o wychowanie dzieci i na pracy we wspólnym gospodarstwie domowym.

Jeżeli chodzi o majątek wspólny małżonków, to oboje małżonkowie są obowiązani współdziałać w jego zarządzie, w szczególności udzielać sobie wzajemnie informacji o stanie majątku wspólnego, o wykonywaniu zarządu majątkiem wspólnym i o zobowiązaniach obciążających majątek wspólny (art. 36 § 1 kodeksu rodzinnego).

Jednakże sama zasada równości małżonków i obowiązek zaspokajania potrzeb rodziny byłyby niczym więcej jak pustymi sloganami, gdyby nie było żadnej gwarancji ich realizacji. Na szczęście kodeks rodzinny umożliwia pokrzywdzonemu małżonkowi realizację swoich praw w sądzie.

Alimenty w trakcie małżeństwa (przyczynienie się do zaspokojenia potrzeb rodziny)

Istnieje powszechne przekonanie, że alimentów od drugiego małżonka można żądać jedynie w przypadku orzeczenia rozwodu lub separacji. Nie jest to jednak prawda, gdyż w czasie małżeństwa możliwe jest pozwanie drugiego małżonka o przyczynianie się do zaspokajania potrzeb rodziny. Te szczególnego rodzaju „alimenty” są bardzo dobrym rozwiązaniem, gdy jeden z małżonków zapomniał chwilowo o treści przysięgi małżeńskiej i konieczności dbania nie tylko o swój własny komfort życia. Niektórzy o obowiązkach związanych z założeniem rodziny dowiadują się dopiero z chwilą zasądzenia „alimentów”. Pozew o zaspokojenie potrzeb rodziny będzie również bardzo pomocny przy faktycznej separacji, gdy małżonkowie utracili ze sobą kontakt.

Powództwo o „alimenty” polega na żądaniu określonej kwoty pieniężnej, którą małżonek ma obowiązek regularnie przekazywać na zaspokojenie potrzeb rodziny. Zgodnie z art. 28 kodeksu rodzinnego, sąd może również nakazać, aby wynagrodzenie za pracę albo inne należności przypadające pozwanemu małżonkowi były w całości lub w części wypłacane do rąk drugiego małżonka (często stosowane rozwiązanie, gdy jeden z małżonków marnuje pieniądze na alkohol lub hazard). Przy określeniu wysokości „alimentów” należy opisać m. in. usprawiedliwione potrzeby rodziny oraz zarobkowe i majątkowe możliwości zobowiązanego małżonka.

Przymusowe ustanowienie rozdzielności majątkowej

Jeżeli małżonkowie nie zawrą małżeńskiej umowy majątkowej, to z chwilą zawarcia małżeństwa powstaje między nimi wspólność majątkowa obejmująca przedmioty nabyte w czasie trwania małżeństwa przez oboje małżonków lub przez jednego z nich. Jak już wyżej wspomniałem, małżonkowie powinni współdziałać w zarządzie majątkiem wspólnym, w szczególności informować się wzajemnie o jego stanie i istniejących zobowiązaniach.

Czasami z różnych powodów jeden z małżonków nie chce wypełniać powyższego obowiązku. Dotyczy to np. sytuacji, gdy jeden z małżonków prowadzi działalność gospodarczą, zawiera wiele transakcji handlowych, zaciąga zobowiązania, a drugi nie jest o tym informowany. Ciężko powiedzieć, czy jest to spowodowane dobrymi chęciami, aby nie martwić małżonka trudnymi sprawami, czy brakiem wiary w zrozumienie przez niego kwestii biznesowych.

Niezależnie od powodów jest to negatywne zjawisko dla niedoinformowanego małżonka. Nie ma on kontroli nad należącym do niego majątkiem i jest w dużej mierze uzależniony ekonomicznie. W takiej sytuacji rekomenduję nie wyrażać pisemnie zgody na jakiekolwiek zawarcie zobowiązania przez małżonka, gdyż wówczas wierzyciel będzie mógł zaspokoić się z istniejącego majątku wspólnego. Przepis art. 37 kodeksu rodzinnego wymienia sytuacje, gdy zgoda drugiego małżonka jest obowiązkowa. W przypadku należności publicznoprawnych takich jak składki ZUS i podatki, egzekucja obejmie majątek wspólny małżonków niezależnie od zgody drugiego małżonka. Istnieje jeszcze wiele przykładów, gdy wspólność majątkowa nie jest najlepszym rozwiązaniem (hulaszczy tryb życia małżonka, brak przyczyniania się do powstania majątku wspólnego, faktyczna separacja małżonków). Reasumując, przy braku możliwości zarządu majątkiem wspólnym małżonek jest narażony na pogorszenie swojej sytuacji życiowej i ekonomicznej.

Jeżeli występują ważne powody, np. takie jak wymienione powyżej, każdy z małżonków może żądać ustanowienia przez sąd rozdzielności majątkowej. Rozdzielność majątkowa powstaje z dniem oznaczonym w wyroku, który ją ustanawia. W wyjątkowych wypadkach sąd może ustanowić rozdzielność majątkową z dniem wcześniejszym niż dzień wytoczenia powództwa, w szczególności, jeżeli małżonkowie żyli w rozłączeniu. Jest to przydatne zwłaszcza w sytuacji, gdy nieprawidłowości występowały od samego początku małżeństwa.